Äa số gia đình Việt Nam dù ở nông thôn, tỉnh thà nh, nghèo hay già u Ä‘á»u có tủ thá» tiên sÆ° hết sức oai nghiêm đặt chÃnh giữa căn nhà , trên khuôn kiếng lá»›n nổi lên hai mà u Ä‘á» và ng có viết 4 chữ Nho “Cá»u huyá»n Thất tổ†chÃnh giữa bà n thá» và hai câu đối hai bên: Tôn công thất tổ nghÄ©a cao thâm. Sùng đức cá»u huyá»n ân thượng trá»ng. Dù chÆ°a biết cặn kẽ, nhÆ°ng ná»™i dung không ngoà i ý nghÄ©a: Có ông bà , cha mẹ má»›i có ta và … cây có cá»™i nÆ°á»›c có nguồn.
Váºy thỠ“Cá»u huyá»n Thất tổ†là thá» những ai?
Theo bà i “Cá»u huyá»n Cá»u tá»™c†của Äà o Hữu Chủ thì “Cá»u huyá»n Thất tổ†là chỉ 7 vị tổ cách ngÆ°á»i cháu ngà y nay (ngÆ°á»i chủ lá»…) là 9 Ä‘á»i (tÃnh luôn Ä‘á»i ngÆ°á»i cháu). Chữ “Huyá»n†ở đây có tức thị đã xa. Cháu Ä‘á»i xa là Huyá»n tôn, xa nữa gá»i là Viá»…n tôn.
Trong tá»™c phả thÆ°á»ng dùng: Gá»i cụ tổ thứ nhất là Thủy tổ, con của thủy tổ là tổ thứ hai, cháu của thủy tổ là tổ thứ ba, tiếp đến đến tổ thứ 4, tổ thứ 5, tổ thứ 6, tổ thứ 7. Xếp ngược lại, ông ná»™i của chủ lá»… là tổ Ä‘á»i thứ ba, cụ ná»™i của ngÆ°á»i chủ lá»… là tổ Ä‘á»i 4, kỵ ná»™i của ngÆ°á»i chủ lế là đá»i thứ 5... cụ tổ cá»u đại Ä‘á»i 9 thì vừa đúng 7 cụ tổ (thất tổ). nên hai chữ “Cá»u huyá»nâ€có nhiệm vụ bổ nghÄ©a cho“Thất tổ†để là m rõ bảy vị tổ.
Còn vá»›i ý nghÄ©a của Thiện Má»™c Lan trong bà i “Gia lá»… Việt Nam vá»›i đạo thá» tá»± ông bà †thì cho rằng: “Cá»u huyá»n thất tổ†là biểu tượng chung.
Cá»u: chÃn, thứ chÃn. Huyá»n: cháu 4 Ä‘á»i gá»i là huyá»n tôn ở đây chữ huyá»n có tức là đá»i, thế hệ. Thất: bảy/ Thất tổ: Bảy ông tổ nhà mình. ThỠ“Cá»u huyá»n thất tổ†là thá» thánh sÆ° 9 Ä‘á»i của dòng há».
đạo nho thá»i xÆ°a quy định cách thá» cha ông có ngôi thứ từ dân đến vua nhÆ° sau:
- Sĩ và thứ dân chỉ được thỠtới nhất tổ (ông nội).
- Các quan đại phu được thỠtới Tam tổ (ông sơ).
- Hoà ng đế (thiên tá») thì thá» tá»›i thất tổ (tức ông sÆ¡ của ông sÆ¡)
Theo quy định nà y, dân Ä‘en không được thá» Thất tổ. NhÆ°ng muốn thá» những báºc cao hÆ¡n thì dân Ä‘en phải thỠ“Cá»u huyá»n†tránh dùng chữ “Thất tổ†để khá»i bị tá»™i phạm thượng.
Từ bản thân đến ông thỉ tổ là chÃn Ä‘á»i, nên má»›i gá»i là “Cá»u huyá»n†lại còn cách xếp và giải thÃch khác lấy bản thân là m gốc, lên trên 4 Ä‘á»i, dÆ°á»›i 4 Ä‘á»i: 1- Cao tổ (ông sÆ¡) 2- Tằng tổ (ông cố) 3- Ná»™i tổ (ông ná»™i) 4 - Phụ thân (cha) Bản thân. 1- Tá» (con trai) 2- Tôn (cháu ná»™i) 3- Tằng tôn (Chắt, cháu cố) 4- Huyá»n tôn (chÃt, cháu sÆ¡).
NhÆ° váºy, ta thấy có sá»± mâu thuẫn, thá» Cá»u huyá»n, cúng lạy Cá»u huyá»n tức thị bản thân ta cÅ©ng lạy ta và lạy cả con cháu của mình nữa sao? Äiá»u nà y được lý giải nhiá»u lẽ: Vấn Ä‘á» trên chỉ nhắm phân định cho dá»… hiểu, trong đó gồm có ngÆ°á»i sống và ngÆ°á»i chết, tượng trÆ°ng đủ âm, dÆ°Æ¡ng. Gá»i nhÆ° thế để chỉ 3 Ä‘á»i (tam thế) tiếp nối nhau. Äá»i dÄ© vãng là tiên tổ. Äá»i hiện tại là mình. Äá»i tÆ°Æ¡ng lại là con cháu mình. Gá»i nhÆ° thế để hiểu rằng trong cuá»™c Ä‘á»i còn có sá»± vay trả. Bản thân mình đứng giữa, vay lá»›p trên 4 Ä‘á»i, trả lá»›p dÆ°á»›i 4 Ä‘á»i. CÅ©ng từ ý nghÄ©a trên, bản thân ta, xuất phát từ những việc là m tốt hay xấu Ä‘á»u có ảnh hưởng đến tiên nhân, Ä‘á»i trÆ°á»›c mình, đồng thá»i cÅ©ng ảnh hưởng đến con cháu, Ä‘á»i sau mình.
Còn theo Tiến sÄ© Lê Mạnh Thát (Há»c viện Pháºt giáo Việt Nam tại thà nh thị Hồ Chà Minh) thì “Cá»u huyên thất tổ†được biên khảo từ tác phẩm Sá»± Lý Dung Thông viết bằng thể thÆ¡ song thất lục bát của Thiá»n sÆ° HÆ°Æ¡ng Hải được ghi trong Toà n táºp Minh Châu có Ä‘á» cáºp bốn chữ nà y trong câu:
ThÃch Ä‘á»™ nhân miá»…n tam đồ khổ
Thoát cá»u huyá»n thất tổ siêu thoát.
tức thị: Giáo lý đức Pháºt ThÃch Ca hóa Ä‘á»™ chúng sinh để thoát khá»i ba Ä‘Æ°á»ng khổ: Äại ngục, ngạ quá»·, súc sinh và có khả năng cứu thoát Cá»u huyá»n và Thất tổ được siêu thoát.
Cá»u huyá»n: “Huyá»n†ở đây vốn có nghÄ©a theo nhà Pháºt là “đenâ€, cá»u huyá»n thất tổ chữ hán có từ vô lượng kiếp chúng sanh luân hồi sống chết, khi thân xác nà y rá»i rã, phân ly trả vá» cho tứ đại, những chất tinh tủy xÆ°Æ¡ng máu và thịt tan rã, hủy hoại Ä‘á»u biến thà nh mà u Ä‘en nên gá»i là “Huyá»nâ€. Bởi chÃn Ä‘á»i nà y vẫn xoay, sống chết nhÆ° váºy nên gá»i là “Cá»u Huyá»nâ€.
Thất tổ: Bảy Ä‘á»i (bảy ông tổ): Cao, Tằng, Tổ, Cao Cao, Tằng Tằng, Tổ Tổ, Cao tổ. Tổ là ông ná»™i của Ä‘á»i mình, Ä‘i ngược lên sáu Ä‘á»i nữa gá»i là Thất tổ. NhÆ° váºy, chữ Cá»u huyá»n bao quát hÆ¡n chữ Thất tổ. Vì Thất tổ chỉ các Ä‘á»i Ä‘i trÆ°á»›c, còn Cá»u huyá»n không chỉ bốn thế hệ trÆ°á»›c mà còn nhắc đến bốn thế hệ sau. ChÃnh vì váºy nÆ¡i thá» tá»± những vị quá cố còn được gá»i là “Nhà thá» Cá»u huyá»nâ€.
Dù hiểu theo nghÄ©a nà o chăng Ä‘i nữa, thì bốn chữ “Cá»u huyá»n Thất tổ†không ngoà i ý nghÄ©a nghÄ©a vụ là m con cháu phải kÃnh trá»ng, khắc sâu trong tâm khảm nhá»› Æ¡n ông bà bố mẹ.
Nước chảy ra thương cha nhớ mẹ
Nước chảy và o nhớ mẹ thương cha.
Dù lịch sá» qua bao thăng trầm, dù chiến tranh cÆ°á»›p mất nhiá»u nhà cá»a, nÆ¡i thá» cúng thánh sÆ°, nhÆ°ng vá»›i lòng hiếu kÃnh ông bà ba má luôn được gìn giữ sâu lắng. Äây là niá»m tá»± hà o, ngÆ°á»i Việt Nam luôn biểu hiện lòng trá»ng, nhá»› Æ¡n ông cha, ba má nhiá»u Ä‘á»i, nhiá»u kiếp qua việc thá» phụng. Từ lâu các vua chúa thÆ°á»ng Ä‘i Tế giao (cúng trá»i đất) ở má»™t nÆ¡i được xem là linh thiêng, hoặc cúng tiên sÆ° bên trong tôn miếu. Ná»n văn hóa Việt Nam từ thá»i cổ, trung đại cÅ©ng váºy. Các vua thÆ°á»ng Ä‘i cúng tế nÆ¡i tông miếu, NgÆ°á»i dân dã thì thá» tá»± tại nhà và hà ng năm là m lá»… cúng giá»—. Ná»n văn hóa ý thức nà y đã được duy trì, phát huy trong lòng má»—i ngÆ°á»i dân Việt Nam. Äó là bà n Ä‘á»™c “Cá»u huyá»n Thất tổ†hà ng đêm luôn khói hÆ°Æ¡ng bà n thỠ“Cá»u huyá»n thất tổ†trÆ°á»›c để nhá»› tiên tổ, ông bà , cha mẹ, sau hồi hÆ°á»›ng trong má»™t ngà y mình là m được Ä‘iá»u gì tốt và điá»u gì chÆ°a tốt, cần phải sá»a đổi, đó cÅ©ng là cách “Uống nÆ°á»›c nhá»› nguồnâ€. “Cây có gốc má»›i đâm chồi xanh ngá»n. NÆ°á»›c có nguồn má»›i bể rá»™ng sông sâuâ€. Chúng ta nên nhá»› từ má»i ý nghÄ©, việc là m, bản thân (thân, khẩu, ý) luôn ảnh hưởng đến “Cá»u huyá»n Thất tổ†trong hiện tại, ngà y mai cÅ©ng nhÆ° quá vãng.